LES: Over directe, indirecte en andere reden.

Merdyff schreef:Ze zeggen zoveel...
Over directe, indirecte en andere reden.

Oké, mijn eerste biebles. Over hoe je woorden van iemand weergeeft in een verhaal, omdat ik gemerkt heb dat daar nogal wat fouten tegen gemaakt worden.

Drie reden
Laten we beginnen met een gewone mededelende zin. (Ik heb inspiratie gehaald uit een verhaaltje dat ik ooit eens geschreven heb.)
De zin:
Ik heb zelf ook al wat opgezocht over heksen.
In het verhaal is het een leerkracht die dit zegt. Dat kunnen we op verschillende manieren weergeven.

Directe rede:
In de directe rede herhalen we letterlijk wat een persoon gezegd heeft.
Dat wordt dus:
"Ik heb zelf ook al wat opgezocht over heksen," zegt de leerkracht.

Indirecte rede:
In de indirecte rede wordt niet letterlijk herhaald wat er gezegd is, maar wordt er eerder een omschrijving gegeven van wat gezegd is.
Onze zin wordt:
De leerkracht zegt dat ze zelf ook al wat opgezocht heeft over heksen.
Je hebt hier een hoofdzin en een bijzin. 'De leerkracht zegt' is de hoofdzin, 'dat ze zelf ook al wat opgezocht heeft over heksen.' is de bijzin.

Semi-directe rede:
Dit wordt eigenlijk zelden gebruikt. Het klinkt ook een beetje raar, vind ik, maar ik vermeld het even voor de volledigheid.
Semi-directe rede is zo'n beetje iets tussen directe en indirecte rede. (Het heeft trouwens nog een andere naam, maar die ben ik vergeten.)
Onze zin wordt in semi-directionele rede:
Ze heeft zelf ook al wat opgezocht over heksen, zegt de leerkracht.
Je gebruikt hier dus geen aanhalingstekens en herhaalt de woorden in de derde persoon. Je merkt zelf ook wel dat dit maar vreemd klinkt, ik raad dan ook aan om dit niet of bijna niet te gebruiken...
(Waarvoor je dit eventueel wel kan gebruiken (en waarvoor ik het gebruik) is om gedachten weer te geven.
Dan krijg je bijvoorbeeld:
Ze moesten die heks absoluut tegenhouden, dacht de leerkracht.
Maar voor gesproken tekst wordt het echt zelden gebruikt.)

Verleden tijd
Oké, dat is al een begin. Maar dat is niet alles. Ik weet niet of het jullie is opgevallen dat de vorige zinnen in de tegenwoordige tijd stonden? De vraag die ik nu ga beantwoorden is wat te doen als je je verhaal in de verleden tijd wil schrijven.

Directe rede:
Hier verandert er niet zo veel. Enkel het werkwoord dat 'zegggen' uitdrukt, wordt in de verleden tijd gezet.
Dus:
"Ik heb zelf ook al wat opgezocht over heksen," zei de leerkracht.

Indirecte rede:
Hier moeten we niet alleen het werkwoord van 'zeggen' (het hoofdwerkwoord dus), maar ook het werkwoord uit de bijzin in de verleden tijd zetten.
De zin wordt:
De leerkracht zei dat ze zelf ook al wat opgezocht had over heksen.

Semi-directe rede:
Voor de volledigheid. Ook in de semi-directionele rede komen beide werkwoorden in de verleden tijd te staan:
Ze had zelf ook al wat opgezocht over heksen, zei de leerkracht.

Interpunctie en zinsvolgorde
Het laatste deeltje van deze les. Ik keer even de volgorde om, omdat er over interpunctie in de directe rede nogal veel te zeggen valt.

Semi-directe rede:
Alweer enkel voor de volledigheid. In de semi-directe rede begin je met de aangehaalde zin, dan volgt een komma en daarna de hoofdzin.
Ze had zelf ook al wat opgezocht over heksen, zei de leerkracht.

Indirecte rede:
Hier begin je best met de hoofdzin, daarna volgt de bijzin. Hier zijn helemaal geen leestekens nodig.
De leerkracht zei dat ze zelf ook al wat opgezocht had over heksen.

Directe rede:
De zinsvolgorde kan hier op drie manieren.
1. Je kan de aangehaalde zin vóór het hoofdwerkwoord zetten:
"Ik heb zelf ook al wat opgezocht over heksen," zei de leerkracht.
De aangehaalde zin komt uiteraard tussen aanhalingstekens. Het werkwoord van 'zeggen' begint NIET met een hoofdletter, aangezien het niet het begin van een nieuwe zin is. Het eerste woord van de aangehaalde zin begint daarentegen ALTIJD met een hoofdletter.
We hebben hier te maken met een mededelende zin, die normaal op een punt eindigt. Dit punt verandert in de aanhaling in een komma, die vóór het laatste aanhalingsteken komt. Een vraagteken of uitroepteken blijft wel een vraag- of uitroepteken en wordt geen komma. Het werkwoord dat erop volgt, krijgt nog steeds geen hoofdletter.

2. Je kan ook het hoofdwerkwoord eerst zetten.
De zin wordt dan:
De leerkracht zei: "Ik heb zelf ook al wat opgezocht over heksen."
Ook hier moet de aangehaalde zin met een hoofdletter beginnen.
Na het hoofdwerkwoord komt nu een dubbele punt. De aangehaalde zin staat uiteraard nog steeds tussen aanhalingstekens en eindigt nu wel op een punt.

3. Het hoofdwerkwoord kan ook tussen de aangehaalde zin staan, maar om dat te tonen, heb ik een nieuwe zin nodig. Ik gebruik even Lucas, mijn RPG-personage van op Dreuzels.
Lucas wil Iris vertellen dat hij van haar houdt. Dit kan als volgt gebeuren:
"Iris, ik denk dat ik van je hou," zei Lucas.
Hier hebben we echter nu niet zoveel aan.
Interessanter wordt het als we het zo schrijven:
"Iris," zei Lucas, "ik denk dat ik van je hou."
Wat zien we nu? 'zei Lucas' heeft geen hoofdletter en staat tussen twee komma's. Het tweede deel van de zin heeft ook geen hoofdletter, dat is ook zo in de oorspronkelijke zin.
De komma na 'Iris' staat binnen de aanhalingstekens. Dit komt omdat er ook een komma stond in de oorspronkelijke zin.
Dit is echter niet altijd het geval. Kijk naar wat er gebeurt als we 'Iris' weglaten:
"Ik denk", zei Lucas, "dat ik van je hou."
Alles blijft hetzelfde, alleen staat de komma van daarnet nu buiten de aanhalingstekens, omdat er geen komma stond in de oorspronkelijke zin.
Als laatste kan een hoofdwerkwoord ook tussen twee afzonderlijke aangehaalde zinnen staan. Dan komt er na de hoofdzin gewoon een punt en begint de tweede zin gewoon met een hoofdletter. Voor de eerste zin is alles hetzelfde als wanneer het hoofdwerkwoord na de aanhaling komt.
"Ik hou van je, Iris," zei Lucas. "Ik had dit al veel eerder moeten zeggen, maar het leek nooit het juiste moment."

Zo, dit was het zo'n beetje. Ik hoop dat jullie iets bijgeleerd hebben. Vragen en opmerkingen horen niet hier thuis, maar in het reactietopic. Eventueel mag je ook PM'en.
Nog een laatste opmerking: ik heb deze les zelf gemaakt en heb hier best wel wat tijd ingestoken, dus ik zou niet graag deze les ergens anders zien opduiken met jouw naam onder...